Bile
Rafle Guuleed wuxuu badhasaab ka ahaa gobolladii waqooyi ee Soomaalilaan-ta
maanta wakhti ku siman sannadihii 1975 ilaa 1978. Wuxuu ahaa nin watay dhib iyo
dheef is-huwan. Hasayeeshee dhibtiisa ayaa badnayd dheeftiisa. Wakhtiyadaasi
wuxuu hirgeliyey dhismayaal ay ka mid yihiin, guriga xisbiga, tiyaatarka
Hargaysa IWM. Sidoo kale wuxuu banneeyey waddooyin halbowle u ahaa isu socodka
xaafadaha Hargaysa. Sababta uu sallaanka siyaasaddii kacaankii Maxamed Siyaad
ku fuulay ayaa ahayd inay Maxamed Siyaad dhashay Bile Rafle Guuleed indeertii
oo ahayd Shaqlan Warfaa Guuleed. Xeer abtinnimo ayuu Maxamed Siyaad ku siiyey
derejada” Sareeye Guuto”. Wuxuu adeege
daacad ah u ahaa abtigii Maxamed Siyaad iyo siyaasaddii daarood derejeyntii
kacaankii Afweyne. Si aynu qodobo uga dhigno qormadan, waxa aynu dul-istaagi
doonaa dhibtii iyo dagaalkii ku salaysnaa taariikh masaxidii uu kula kacay
shacabka Soomaalilaan mudadii uu badhasaabka ka ahaa Soomaalilaan oo ku
suntanayd 1975 ilaa 1978.
Baabi’intii Taariikhdii
Soomaalilaan
Mudadii
uu badhasaabka ka ahaa gobolladii waqooyi wakhtigii dawladii kacaankii Maxamed
Siyaad wuxuu gacan bir ah ku xukumi jiray shacabkii dhulkaasi deganaa. Wuxuu
caan ku ahaa inuu xidida u siibo dhammaan taariikhdii ay lahaayeen shacabka
Soomaalilaan. Dagaalkiisii qaboobaa iyo taariikh la dagaalkiisii waxa ugu
weynaa inuu amar ku bixiyey in hadh cad dab la sudho bakhaaradii Ingiriisku ku
keydin jiray diiwaannadii taariikhihii Ingiriiska iyo shacabka Soomaalilaan
dhexmari jiray (Somaliland Protectorate stores), oo ku yaalay dhinaca
koonfureed ee dhismaha Wasaaradda gaadiidka qaybta baabuurta ee wakhtigan.
Waxa
dhacdadan goob jooge u ahaa Yuusuf Cilmi Gaagaab oo haatan nool kana mid ahaa
shaqaalihii dawladii hoose ee amarka gubitaanka ku shaqaynayey. Yuusuf wuxuu ii
sheegay in gawaadhi is-jiidyo ah dabada loo gelin jiray diiwaannadaasi oo
dhammaantoona dab la qabadsiiyey. Sidoo kale Cali Nuux oo wakhtigaasi
taariikhda la gubay ka helay Joornaal ka badbaaday gubitaankii oo uu akhrisan
jiray ayaa ii xaqiijiyey gubitaanka taariikhdaasi. Wax isna buugiisa Tiirka
Colaadda ku qoray taariikh-gubistaasi qoraagga Cabdiqaadir Aroma AHN. Amarkii Bile Rafle ee taariikhda lagu gubayey,
wuxuu saameeyey in dab la sudho iyada oo aan loo aabo yeelin wixii Ingiriisku Soomaalilaan kala
kulmay 75 sanno ee uu deganaa dhulka Soomaalilaan oo aan maanta waxba laga
haynin. Macluumaadka uu Bile Rafle dabka sudhay waxa ugu mihiimsanaa
heshiisyadii dhexmaray Ingiriiska iyo odayaashii Soomaalilaan ee la odhan jiray
HESHIISYADII SAAMAHA ee dhacay intii u dhexaysay 1884 ilaa 1888. Sidoo kale
waxa ku jiray halgankii waxbarasho ee uu horkacayey Maxamuud Axmed Cali iyo
afartii nin ee halganka kula jiray ee kala ahaa: Yuusuf X. Aadan Qabile, Yuusuf
Ismaaciil Samatar “Gaandi”, Maxamed Shire Maxamed iyo Cabdisalaan Xasan Mursal.
Macluumaadka kale ee uu Bile Rafle dabka
sudhay waxa ku jiray heshiisyadii dhexmaray Ingiriiska iyo Itoobiya.
Dagaalkaasi taariikh tirtirada ah ee Bile Rafle Guuleed kula kacay shacabka
Soomaalilaan waa godob weyn oo uu dadkan iyo dalka ka galay, markaasay maanta
dad wax magarato ahi daba-yaacayaan oo ay ku qiimaynayaan shaqadiisii u
qabsanayey ee dhismihii guriga xisbsiga iyo goobo kale oo Hargaysa ku yaallay,
hasayeeshee waxa ka culus gefka weyn ee uu ummaddan taariikhdii oo dhan gubay.
Burburintii Xabaalihii
Hargaysa
Bile
Rafle mudadii uu badhasaabka ahaa wuxuu caan ku ahaa inuu waddooyinka ka
banneeyo gudaha xaafadaha Hargaysa iyo goobaha isku raranta ah. Dabadeed wuxuu
cagaf gelin jiray xabaalo ay ku dad ku aasan yihiin, cagaftuna waxa ay isku
simi jirtay dhammaan dhulka xabaalaha ah, markaasuu dad dejin jiray iyada oo
lafihii xabaaluhu meel kasta daadsan yihiin, waxa aynu tusaale u soo qaadan karnaa
dhawr jiho oo Hargaysa ku taala oo uu xabaalo ka burburiyey, sida, xabaalihii
ku aasnaa dhulka uu imika ka dhisan yahay dugsiga Gacan Libaax, xabaalihii ku
aasnaa galbeedka deyrka idaacada Radhyow Hargaysa, xabaalihii ku aasnaaa
agagaarka masaajidka Xasan Rakuub iyo xabaalihii ku aasnaa waqooyiga cisbitaalka Aadna Aadan.
Dhacdooyinkaasi waxa ii xaqiijiyey dadkii deganaa ee la jaarka ahaa
xabaalahaasi. Dhammaan xabaalahaasi waxa
ku aasnaa odayaal karaamo iyo qadarin ku lahaa shacabka Soomaalilaan. Afkaarta
kacaankii Afweyne oo saldhigeedu ahaa Alle ka cabsi la’aan ayaa keentay inuu
Bile Rafle ku kaco ficilkan, iyada oo aynu ognahay inay diinta Islaamku diiday
in xabaal la dul-dago.
Qorshihii Deegaameyntii
Daaroodkii Itoobiya
Markii
uu bilaabmay dagaalkii 1977 ee dhexmaray Soomaaliya iyo Itoobiya, waxa
dagaalkaasi ku soo barakacay inta badan Daaroodkii Itoobiya deganaa oo u badnaa
Absame. Bile Rafle wuxuu dejiyey qorshe daaroodkaasi lagu deegaameynayo dhulka
Isaaqa, si ay aanay dib ugu laaban deegaanadoodii. Deegaameyntu waxa ay u
dhacday sidan: Xeryihii
daaroodku waxa ay ka koobnaayeen 14 Xero, waxa xagga jabuuti ugu xigtay xerada
Caga Gub oo u dhaw deegaanka Cabdiqaadir, xerada Janeefa oo u dhaw Wajaale,
xero kale oo u dhaw Arabsiyo oo Dhagax Madoobe la odhan jiray, Hargeysa waxa ku
taalay xero u dhawayd dhaamka iyo xeedho, xeradii Laas Dhuure, xero kale waxa
ay ku taalay Agabar, halka tu kalena ay ku taalay Sabacad, mid kale waxa ay ku
taalay Dacarbudhuq oo xerada Adhicadeeye ayaa la odhan jiray, mid kalena waxa
ay ku taalay Cadaadlay iyo laba xero oo ku kala yaalay dhaymoole iyo
Mijacaseeye.
Xerada Agabar ku taalay ayuu Maxamed Cilmi Galaan
ii sheegay inay ku noolaayeen 26,000 oo
qaxooti ah, qaxootiga waxa laga dhex sameeyay ciidan Hubaysan oo haysta ilaa
300 oo qori, waxa aanay amar ku qabeen
in dadka ay deegaanka ugu yimaadaan beeraha ka qaadaan, sidoo kale markay xoolo
yeeshaan inay guuraan oo ay sida reer guuraaga oo kale kolba meel degaan si ay
dhulka u yeeshaan. carruurtooda waxa iskuulo looga dhisay xeryaha qaxoontiga,
markay carruurtoodu dugsiyada dhexe iyo ka saraba gaadhaana waxa loo soo
beddeli jirey magaalooyinka si ay deegaan ugu noqdo magaalada. Wuxuu daaroodka
u deegaameynayey sida Yuhuuda wakhtigan loogu deegaameeyo dhulka Falastiin.
Cali
Cabdi Coomay
Suxufi,
qoraa ah.
Hargaysa,
Soomaalilaan
Kommentarer
Skicka en kommentar