Aad baan u daallanaa. Cadceeddu waa ay
sii gaabanaysay. Dhulkuna waa uu sii madoobaanayey. Adhigii aan la joogay waxa
aan keenay kambalka reerka. Waxa aan dhawrayey
oo kali ah inta maqasha iyo baraarka la xaraynayo. Markaas waxa xigta uun in
aan anna adhiga xerada ku shubo. Aad baan u gaajaysnaa oo waxa aan dareemayey
tamar li’i.
Sheedda ayaan ka arkay walaalkay Cirguje,
Aabbahay Guutaale iyo Aadangalaan oo aannu Ilmaadeer labaad ahayn. Muuqaalkooda
aad baan uga argagaxay. Ragga waxa goortan guriga keenay ayaan ka warwaray.
Hammi badan baa igu dhashay. Degdeg ayaan gurigii u soo gaadhay. Balse qoryihii
guriga yaallay oo saddex ahaa bay saddexdoodii kala qaateen. Markii ba, iyaga
oo aan ila hadal ayey woqooyi qumman foolka saareen. Haddana, qudhoodu ma ay
wada hadlayn kolkaas.
“Asli, hooyo adhigii yaad kaga timid”
ayey si naxariis leh iigu tidhi hooyaday oo xaggii adhigu iga xigay ka soo
socotaa. “Hooyo cidna, aniga ayaa ku noqonaya” inta aan idhi baan
adhigii ku laabtay. Wali se hammigii baa igu sii badanayey. Waxa madaxayga ku
soo dhacayey waydiimo tiro badan. Halka ay walaalkay iyo aabbahay u hub qaateen
ayaan aad uga walaacsanaa. In ay dagaal tagayaan baan isku qanciyey. Cid uun in
ay dili ama iyaga ay (in la ) dili ayaan niyaddii u sheegay. Jeer aan ku jahowareeray, malauhu marba
dhinac ayuu ii jiidayey. Si
aan isu halmaansiiyo baan bado kale galay. Mawjado xidhiidh kalgacayl oo aniga
iyo Hanad Aw Cusmaan na dhexyaallay baan muquurtay. Kaas baa i illawsiiyey
feker badan oo aan ka fekero hubqaadashadii aabbo iyo walaalo iyo Aadangalaan.
Hanad Aw Cusmaan waa wiil aannu isku degaan
nahay. Waxa aannu afar bilood ka hor ku kulannay ceelka wayn ee degmadu u
aroorto. Subax, aniga oo adhiga aroorinaya iyo isaga oo geela aroorinaya
baa kulannay. Isku ceel baannu u arooraynay. Sidaa daraaddeed waannu isku sii
cagdarnay ilaa aannu ceelka gaadhnay. In kasta oo aan aad uga xishoonayey
hadalkana gaagaabsanayey iyo in kasta oo uu isagu sheekada gadhwadeen ka
ahaa, haddana waxa aan ku khasbanaa in aan si wacan ula xejiyo. Waxa ay ahayd
maalin xusuus leh. Haasaawe nin aan la wadaago maalintii iigu horraysay bay ahayd.
Hanad baa ahaa isna ninkii intaas in le’eg aannu wada hadalnay hal maalin. Guud
ahaan, Hanad ma ahayn qof igu cusub. Waayo tiro ba dhowr goor isaga oo
baadidoon ah waa uu noogu yimid guriga. Gaafaf hore isaga oo ka heesayana waan
arkay. Isaguna Asli Guutaale in aahay waa uu ogaa. Cirguje in aan la
walaal ahayna si fiican buu u garanayey. Maalintaas se si mug leh baannu isu
xogwaraysannay.
Sheeko guud oo degaanka ah iyo mid gaar
ahaaneed oo doob iyo gashaanti u dhaxaysa ayaannu jidka ku marnay. Marba haddii
uu geel wadey hawl badani uma ool. Anigu se adhi haddii aan waday hawl baa ii
taallay. Wax kale ha joogeen ee dacawo ayaan ka jirayaa. Aniga oo sheekada wada
baan adhiga ku jeedsadaa. Qudhiisu waa uu ila socday oo ila jeedsanayey.
Adhigu haddii ay tubta ka weecdaan isaga ayaa ila soo rogayey. Dacawada inta
aan uga warwarayey adhiga isaga ayaa iiga warwar badnaa. Waxa uu iigu muuqday
qof dareen soo jeeda leh. Runtii na si cajiib ah ayuu u sheekaynayey oo
aftahamadiisa iyo codkarnimadiisu ii cajabisay.
Wax gabadh ah hooyaday aniga oo kali ah bay i
dhashay. Asli ahaan gu’gii aan dhashay Hanad waxa uu ahaa shan jir. Maanta oo
aan toddoba iyo toban gu’ jirsadayna waa laba iyo labaatan jir aad u karti
badan. Wax badan oo aan ku qiyaasay garaadkiisa ayaan maalintaas sheekadiisii
kala baxay. Markii aannu ceelka nimid na Hanad aad buu ii caawiyey. Adhiga oo
aan kali waday ayuu ii waraabiyey. Aniguna kaliya waan u kala horayey. Isaga
ayaa Hanad darka wadaanta ku laba shubay qabaalka biyaha. Hadba toban neef ayaan
u soo daynayey. Marka ay fulaanna hormo kale ayaan u soo daynayey. Jeer tiro
iyo jarjarkii adhi ahaa ee aan waday ay wada fuleen.
Markii adhigii uu ii waraabiyey baan isna
kolkiisii geela ceelka ugu soo horay. Waayo waxa uu ahaa kalidii. Tabtii oo
kale ayuu darka iyo wadaanta iyo biyaha isugu xidhayey isaga oo aan u nasan.
Awooddiisa jidheed waxa ku lammaanayd karti garasho iyo farsamo sare oo aan
tartiib-tartiib ula socday. Taasina waxa ay daaha iiga faydday sida uu Hanad u
yahay hawl kar maskax furan. Maalintaas iyo maalmihii ka dambeeyay ba xidhiidh
dhow ayaannu aniga iyo Hanad lahayn. Dhab ahaan, labadayada dareen ee is-oggolaa
waxa jiray mid saddexaad oo dabar noo ahaa. Ma aan garanayn sababta uu isaguna
iigu arkay qofkii ku habboonaa aniguna aan ugu arkay ninka ii qalma. Waxa uu ii
sheegi jiray in uu igu qanacsanyahay. Waxa se go’aankii ugu dambeeyay ahaa gu’gu
marka uu curto in uu reerkayaga i waydiisan doono aniguna aan ku aqbalay. Waxay
se ahayd ka hor mashaqadii dhacday.
Hanad ma aan baran oo kali ah abuurtiisa iyo
haybtiisa’e xataa waxa aan aqaannay raadka kabihiisa. Meesha uu cagta saaro
waan garan jiray aniga oo aan la socon. Ifka waxa aan u jeclaa dharaarta uu
geela u foof keeno xagga aan adhiga u foofgeeyo. Waayo wehel wanaagsan oo aan
jecelaa ayuu ii ahaa. Maalinta ay hawsha adhigu iigu fududdahay waxa ay ahayd
maalinta aannu Hanad duudda ku kulanno ee uu hasaawe ila soo horfadhiisto.
Maalinta aan ugu daal badnaana waxa ay ahayd maalinta aanan il iyo baal midna
saarin. Runtii, Hanad waxa uu qalbigayga ka helay mansab ku habboon, sida aan
aniguba agtiisa ugu waynaa.
Hase ahaatee, maaanta, xusuusta
dareenkan waxa tashuush igaga furay halka walaalkay Cirguje iyo Aabbahay u
weerar tageen. Gu’gu waa uu curtay oo biyo iyo baad la isku dagaalo midna ma
filayn. Gu’ ga curtay in uu wanaag ii sido ayaan aamminsaa, se tuhun baa iga
galay. Marar waxa aan malaystay aabbahay ama walaalkay oo la soo dilay.
Dabadeed gunnimo ay goobta ka dhacdo oo aan walaal beelo ama aabbo beelo. Ama
ugu yaraan farxadda guurka aan isu diyaarinaaa ay iga gaagaxdo gu’ga. Ma rabo
in aan waxaas ka fekero’e waan is illawsiinayey. “Halkee ayey walaalo iyo aabbo
u dagaal tageen?” waydiin aan warcelin loo helin baan ku dhaafay.
Gabbalkii waa uu dhacay, adhigii waan soo xareeyay.
Cuwaaf yar oo aan helayna afkaan ku dhuftay. Gaajadii iyo daalkii waa ay iga
duuleen. Caweyskii baa xoolihii la maalay. Hooyo ayaan waydiiyey in ay war ka
hayso halkay ay raggayagu qabteen. Hase ahaatee hooyo xog tayda dhaafsan ma ay hayn.
Sida aan u walaacsanaa ayey iyana u walbahaarsanayd. Habeenkii sidii baannu gelinkii
hore ku seexannay. Saqdii dhexe ayaannu war dhiillo leh helnay. Wiil yar oo
abtiyo dhalay ayaa aqalkii noogu soo galay. Waa uu ordayey oo hiinraagayey.
Hadalka waa uu kala goo goynayey. Waxa se ay farriintiisu ahayd; In reer laba
geeddi noo jiraa ay geelayaga badhkii maanta galinkii hore dareersadeen.
Dabadeed in aabbahay iyo walaalkay qayshadeen oo tolkii kiciyeen baa iyana
xigtay. Galabta kolkii Aabbe iyo walaalo ay qoryaha qaateen arrinkaas in ay u
socdeen baan garwaaqsannay. Waxa se inta ba ka dhiillo kululayd in Aadangalaankii
saddexaad ee galabta la socday aabbo iyo walaalo lagu dilay dagaalkaas!
Waxa dhanka kale iyagana laga dilay nin madi ahaa. Waxa uu ahaa war aan
si na looga gam’ayn. Habeenkii galgalad buu waagu iigu baryay. Jeer aan
subaxdii walaalkay iyo aabbahay arkayna ma aan niyad samaan.
Waxa se aan dharaar walba ka warwari jirey in
Cirguje ama Aabbo midkood aano loo dilo. Taas ayaa ahayd warwarka ugu badan ee aan
qabay. Xagga kale, rajada wacan ee aan haystay waxa ay ahayd in gu’gii curtay
Hanad na xaggiisa ka diyaar garoobayo.
Roobkii Gu’gu sannadka aad buu u da’ay. Dhulka
daaqa iyo dareemadu waa u isgaadhay. Dhirta caleenta iyo cosobku waa uu is
fuulay. Dhallinta wiilal iyo hablo waa la is dhisay. Dhaantaduna habeenkii dhan
walba waa ay ka yeedhi jirtay. Aroosyadu waa ay farobateen. Deegaanka oo
dhan barwaaqadu waa ay isgaadhay. Welwel iyo cabsi toona lama qabin. Marka laga
tago labadaa nin ee labada reer ka kala baxay. Dilkii dhacay arrintiisu ma ay
dhammaan. Dhexdhexaadin badan ayaa odayaal wadeen. Walow aan dab holcaya oo
muuqday jirin, haddana cabsidu waa ay jirtay. Dhagartaasi aniga dareen gaar ah
bay igu lahayd. Guurkii aniga iyo Hanad oo soo dhawaadayna dareen kale ayuu ii
lahaa. Labadu waxa ay igu abuurayeen isdiiddooyin. Waxaan se jeclaa mar walba
in aan wax kale isku shuqliyo.
Xalay goor caweyskii ah baa odayaal na soo
martiyeen. Markii baa aniga iyo hooyo soor aannu u diyaarinnay. Intii aannu soorta
diyaarinaynay ardaaga ayey fadhiyeen. Aabbo iyo rag kale ayey la fadhiday
martidu. Sheeko gaagaabsi ah baa dhex taallay. Kaftan badan lagama dareemayn
iyo qosol toona. Waxa aan maleeyay in ay arrintu xasaasi ahayd. Soortii baa la
qaaday oo golihii la geeyay. Lama aan joogin se saqdii dhexe ayaan helay
sababtii odayadu u socdeen. Dhacdadii dilkii Ina adeerkay Aadangalaan bay
dabada ku haysay. Odayadu waxa ay habeenkaa habeenkii ka horraysay ka
yimaaddeen reerkii ninka madiga ah laga
dilay. Nabad bay rabeen in arrinta lagu xalliyo. Ha yeeshee xalka ay sheegeen
waxa uu ahaa eebo qalbiga la igaga muday iyo dhaawac qalbigaga iga yaal.
Odayadu nabad ha ka shaqeeyeen, heeshiis ha
dhaliyeen, mago in la kala qaato ha xukumeen, maxay se aniga ninkii Ina adeerkay
dilay in la ii guuriyo iigu amreen? Maxay se ninkii dhintay walaashiina walaalkay
Cirgujie ugu guurinayeen? Xalka odayadu ma kaas ayuu noqday. Waxa ay waliba
daliishadeen oo kale maahmaah baas tidhaa “Halkii xinjiri taal, xab baa lagu
bururiyaa”. Xabka xinjirta lagu bururinayaa muxuu yahay? Yaa huba in aannu wax
isu dhali doonno dabadeed dilalkii lagu illaabi doono? Iminkaba kuwa isdilay
waa tol isu dhow haddii ay kala xishoonayaane? Maxaa aniga iyo gabadha kale ee
xorta ah na looga qaaday dookha? Geelii magta ahaa ee reeruhu isdhaafsanayeen
maxaa naloogu daray miyaannaan dad ahayn? Dadnimadayadii maxaa loogu tuntay?
Haddii aannaan raalli ka ahayn maxaa rag aannaan garanayn aqal na loogu
xareeyay? Hanadkii bishan i soo doonayey sidaan u kala go’anaa? Isagu se sidee
buu u arki doonaa? Miyaan aafo kale ka dhalan karin marka uu hinaaso? In uu
ninka la i siiyey nolosha dhaafiyo oo uu i helo saw kuma hammiyi karo? Saw
godobkale iman mayso haddii ay sidaasi dhacdona? In la i afduubay saw iyaba
godob la iga galay maaha? Anigu xornimada miyaanan la dhalan maxaa la iiga
maroojiyey? Marka hore ma tolkay ayaa i siiyey xornimada oo iminkana igala
noqonaya? Maxaa
nin aanan rabin la iigu guuriyey?
Ma ogi si uu ku ogaaday iyo in uu ogaaday
Hanad halka aan maray. Ma hubo in uu sidayda nolosha ka niyad jabay iyo in
kale. Ma hubo sida aan ula noolaan doono ninka la igu raafay. Mar kasta oo aan
is-idhaa ka hadal dhacdadan waxa la igu odhanayey “Waxa aad tahay Godobreeb”.
Laba qoys oo dagaalkoodu sii socon lahaa ayaad godobihii dhexyaallay
tirtiraysaa baa qunyar la igu odhan jiray. Waxa aan wali warcelin u la’ahay “godobta la iga
galay cid iga reebaysaa waa ayo?”
Sheeko Gaaban: Godobreeb
Hargeysa, Somaliland 03/2014
Kommentarer
Skicka en kommentar