Xeeldheerida Maansada "Hadraawi" xidhiidh waxay la leedahay, hadba xaalkii taagnaa, danyar baa xigto u ah.

Waxa aan daawaday, waraysi uu la yeeshay Tv-ga Somalichannel, Maxamed Ibraahin Warsame (Hadraawi). Su'aalo dhawr ah oo la soo weydiiyey baa waxa ku jirtay weydiin macnaheedu ahaa: "Haddii aad tihiin hal-abuurkii soomaalida, maxaa xumaan uun u saadisaan, maxaase qabiil u kicisaan". Dabcan su'aashu mid qeexan ma ay ahayn oo si gaar ah umuu weydiin Hadraawi, ee hal abuurka oo dhan ayuu u dhigay su'aashiisa. 

Abwaan Hadraawi, si fudud ayuu ugu jawaabay oo ah: " Kollayba dee dadka wax tiriya anigaa halkan fadhiya, anigana waxa aan tiriyey waa ay qoran yihiin waanay duuban yihiin, wixii aad qoonsato marka aad soo hesho ayaad i weydiin". 

Qoraalkan, ayaa ka dhashay su'aashaas. Dabcan, waxa aan xasuustay in badan oo sidaa wax u dhigta, oo aragtidoodu siisay in Maansadu wax dumiso. Xataa rag waaya-arag ah oo maansada aad ugu dheer, baa qodobkan ka dhigta, mid daliil u ah wixii dumiyey dalkii soomaalidu dhisatay 1960-kii. Halkaa ayaa u baahan in wax laga yidhaa. Marka la leeyahay, maansaa wax dumisay, waxa kow ka noqonaya Maxamed I Warsame "Hadraawi". 

Sidaa awgeed, waa qodob, in laga hadlaa ay waajib tahay. Maansadu, waxba ma dumiso, waxna ma dhisto, haddaanay dhego u nugul haysan. Maansada loo dhega nugul yahay waa ta taabata dhalliil jirta. Tusaale, Maamulkii Maxamed Siyaad Barre, oo ahaa maamul kelitalis ah, dad badan baa si uun u taageersanaa, aragtidoodu haba kala duwanaatee, dad badanna waa ay ka soo horjeedeen. Waxa uu ahaa nidaam ku dhisan "Car juuq dheh". Maansada ammaanta ah, ee wax dhiska ka hadli jirtay, waxa ay ka badnayd kumaankun maanso, oo wada ahaa "Hay Siyaadoow, dad bay meeli buktaa, haddii loo baaqo oo loo sheego barwaaqo". Waxaasoo maanso ahaa, ee lagu bixin jiray dhaqaalaha aan xisaabta lahayn, waxa laga sii dayn jiray labadii Idaacadood ee dalku lahaa (Idaacadda Hargeysa iyo Muqdisho).

Isweydii, maxay ku dhacday in Maansadaasi wax dhisi weydo, oo ay wax dumisay maansadii Hadraawi iyo Cabdi Qays, oo aan haysan Idaacad. Jawaabtu way fududahay, oo waxa sal u ah "Car juuq dheh" mar haddii dadka qaar la yidhaahdo ma hadli kartid, waxba arki kartid, ammaanta Kacaanka uun sheeg, dadku wuu cabbudhayaa, waxaanay u dheganuglaanayaan, ka tilmaamaya boogaha jira. Intaa haddaan dhaafo, aan waxyar ka soo qaato Maansada hadraawi sida ay uga tarjumaysay wixii taagnaa. Haddii cashar lagu qaadanayana, ahayd mid fahamkeeda loo baahnaa.

Aan ku horreeyo, Maansada "Heelyo" 

Higlo weeye dulin badan

waana hoga kaliileed

hongorraha cadceedduu

ka hadh-galay qadhaabkii,

haylaa ka yara dhacay

hurdana wuu iskaga jirey.

Hillaac wax i tus bay tidhi

hilayguna indhaa qabey.

Intuu soo hanbaabirey

haab haabtay maradii

kuye Heeliyooy toos

iga eeg kor iyo hoos

miyaan hoolif mooyee

Hal turxaana leeyahay?

Halacsiga sarbeebta ah

iyadoon u hagar bixin

wax-ka-sheegga Haaruun

ha ka yaabin bay tidhi.

Maansada Hadraawi, waxa ay in badan kaga duwantahay maansayahanka soomaalida. Waxa uu sameeyaa hordhac, u dhigma araartii maansada, wuxuu ku siiyaa sawir, uu allifay ama uu ka soo dheegay sheeko hore. Maansada Heeliyo, u fiirso, waxa uu ku dhexgeeyey meel cidlo ah, oo Daayeer joogo. Waxa uu ka dhigay, in odaygii daayeerku hurdo ku jirey, oo maryihii uu huwanaa ka dhaceen, markuu toosayna, uu is yidhi, malaa Heeliyo waa ay ku arkaysay. Su'aashii uu weydiiyey, oo ahayd miyaad wax xun iga aragtay, waxa ay ugu jawaabtay maya. Waxa uu Hadraawi, maansadaa tiriyey isagoo dalka gudihiisa jooga, waxa uu ka dhigayaa madaxii dalku in uu yahay Cooflaha, dadkiina waa Heeliyo. Dadku marka ay gaar u sheekaysanayaan bay ceebaha iyo dhalliilaha dawladda sheegi jireen, illayn haddii kale waa la xidhayaa ama waaba la dilayaa, oo waa car juuq dheh'e!

Waxa ay Heeliyo, hoos u sii tidhi: Waatan intii ay sida qarsoon u tidhi Heeliyo, oo metalaysa dadkii.

Hab sabaale weeyaan

waana lays hunda ogyahay.

lyadoon ku hawshoon

wax-ka -sheegga Haaruun

waxay hoos u sii tidhi: -

"Nin gumeysi habayoo

isticmaar habeeyoo

la hal maalay baad tahay ".

"Hamrashada xaq-dhawrkiyo

haasaawahoodana

nin u heellan baad tahay."

"Markay heedhe waalaha

hirwo kuu tuntumayaan

hebed minaw san baad tahay

"Halgan iyo waddaninnimo

inaad heerto mooyee

weligaa dab uma hurin

"Marka aad nin hanadiyo

hor-u-socod murmaysaan

halaq laba af-laad tahay ".

"Marka ay hufnaantiyo

qof hagaagsan joogtee

hebel kale la magac dhebo

nin hinaasiyaad tahay ".

"Garta hoga tuskeedana

hiinraac gurracanoon

waxba hubinnin baad tahay ".

Maansada Heeliyo waxa ay soo baxday 1981. Xilligaa waxyar ka hor ayaa dagaallo ka dhaceen xadka ku beegan gobolada Nugaal iyo Mudug. Dagaaladaas oo ay soo qaadday jabhaddii SSDF, ee uu hoggaamiyaha ka ahaa Ilaahay ha u naxariistee, kornayl, Cabdillaahi Yuusuf Axmed. Xukuumaddii Maxamed Siyaad Barre, waxa ay go'aansatay in la baabi'iyo dadka deegaanka Nugaal iyo Mudug. Maxamed I Warsame "Hadraawi" isagoo dalka gudihiisa jooga ayuu maansadan ugu badheedhay in uu tilmaan ka bixiyo dhibaatada dadka masaakiinta ah ee soomaalida ah, een waxba galabsan, lagu hayey. Intan buu si qeexan ugu timaamay, kuna sheegay qaladka noocaas ahi in aanuu ahayn mid wax cabbudhin kara.

Hawsaryohow gurxamayaa

hodaddaabadaadiyo

halkaan kuugu tala galay

hal-xidhaale noqotee

galley iyo hadhuudh iyo

ninka halo ku dhaafsaday

hayntiisa kugu gaday

hindisana ku talo galay

inuu kugu horjoogsado

hororkiyo cadaawaha

Hiddihiisa gobannimo

halistana iskaga jiro

haybaddaada gaarka ah

ma inaad heddiisiyo

hooggiisa joogtaa?

Hadimada Garoowiyo

hanaq go'a Nugaaleed

halka aad tummaatiday

waxa kaga habboonaa

dar kaloo i hawlee

huqdaad reebtay weynaa

hibashiyo ladh kululaa.

Colka Bari harraatiyey

hubka Mudug ku talax tegey

Allaylehe hubsiiniyo

haki buu u baahnaa.

Xilligaa "Hadraawi" uu maansadaa tiriyey, waxa ay ahayd markii ugu horraysay ee xasuuq noocaas ahi dalkii Jamhuuriyaddii soomaalida ka dhacay. Kama uu aamusin Hadraawi, ee maansadaa sida cad u tilmaamaysa maamulkii markaa jiray iyo dhibaatadii loo gaystay dadkii shacbiga ahaa ayuu baqasho la'aan tilmaamay oo tibaaxay. Sannad ka dib bay ahayd maansadii " Hargeysi ma toostay" oo tilmaamaysay, dhagaxtuurkii ka dhacay Hargeysa. Meel kasta oo wax ka dhacaan waxa uu Hadraawi xigto u ahaa danyarta, la dulminayey. Sidaa awgeed kii shalay wax dulmiyey, haddii cidi xisaabin weyday, maanta in uu yidhaahdo, waxa wax dumiyey waa Maansadii "Hadraawi". Waxa qasab ah in laga jawaabo, oo Maansada Hadraawi, waxa ay af hayeen u ahayd bulsho la yidhi ma hadli kartid. Dadku garaadkooday qabeen, waanay kala garanayeen waxa san iyo waxa xun. Waxa ay ku dawoobayeen, maansada ay u arkaan in ay qaawinayso dhalliilihii jiray. Aan tusaale ku siiyo, riwaayaddii "Xorriyo" oo uu sameeyey Maxamuud Ciise (sangub) ayaa laga dhigay dalka meelo badan. Dadkii waxa ay ku buuxsadeen halkii iyaga buktay, waxa ku jirtay: "Xorriyooy! imisaa ku qaba? Afar. Waxa laga soo qaaday shantii guddida siyaasadda in laga hadlayo. Laakiin sida uu sheegay Sangub" waxa uu uga jeeday gumaystayaashii dalka soo maray. Bal adba!

Qoraalkan, waxa aan ku soo gebagabaynayaa, Maansada "Dibadyaal" oo aan u arko in ay ku jirto xigmad faham u baahan. Waxa uu ka warramayaa dalkii iyo sida loo dilay caddaaladdii, sida dhaqaalihii dalka jeebabka loogu gurtay iwm. Waxa uu ku bilaabayaa sidii maansada Hadraawi u gaarka ahayd sawir la yaableh! waxa uu innooga sheekaynayaa laba nin oo walaalo ah, oo midna qurba-joog ahaa ka kalena dalka joogay, laakiin la magac baxay Dibad yaal. Sheekada dhex martay ayaa aad la yaab u leh.

Wax la yidhi nin dooloo

Beryo dibada meeroo

Dani baajin weydaa

Caal waa dib ugu kacay

Degelkuu cid ku ogaa

Fadalkiyo durduradii

Wuxuu dacal ka soo galay

Dooryaanle waagii

Didibkii la oollaa

Daaqsin buu ka halacsaday

Dayr-dhaaf nin jiilaal

Shitay dogobbo waaweyn

Waxa duunka hoosiyo

Damaciisu kula faqay

Ninkaas daartay xaabada

Wax u dagamsan baa jira

U duwadey dhankiisii

Isla doonasho Illaah

Doobku waa walaakii

Waa ninkuu dad iyo maal

Dummaddiisa kaga tegey

Degdeg laysu gacan qaad

Wuxu yidhi "bal soo durug"

Hadalkana I deeqsii

Marmar baan daraaddiin

Degdeggiyo kalgacalada

Odhan jirey ma duushaa

Meel bay dalooshoo

Dal tabyaa I haysee

Duni waa ku dhaqannoo

Dareen lagama waayee

Degmadii ma nabad baa?

degmadana shil kama dhicin

dadna waa fayow yahay

dardartaan u yeellaa

imminkaan debcinayaa"

warku sii dabayl raac

laysu daaddeg toyashada

Goreygii dufka lahaa

Ma rakaatay doobtii

Shinbiraha ma didiyaa?

Lafii Daabbad qaarkood

Sow duleedka kama helin

Duf ku bexe wedkiisii

Doqonniino gurayaa

Nacasnimo daldalayaa

Dabadeeto eedyaa".

"doonnidii la raran jirey

ma nafbaa ka daydeen

mise wuu dibboodoo

dugaag caydha baa helay?

Denbi dhaaf ha siiyee

Sawti duugti loo qalay

Ducadii adoogeen"

Wuxuu yidhi "duqeennii

Degta inagu sidi jirey

Isaguna ma dubuq yidhi?"

Dabayaaqadiisii

Intii aan duqduba hoyan

Dabra weerar nagu dhacay

Duullaan ku dhimayaa."

Daaddeys ka xooryaa

Intaan danabadaaddii

Ubadkiyo durriyaddii

Dahrigaaga laga jaray

Subax keliya duudduub

Lagu darin xabaalaha"

Dayaxay madoobaa

Gabbalkay dam weeyaan

Da'yartii cuddoonayd

Iyagana docdoodii

Ma daleel bannaan baa?

Intaan Dahabadaadii

Duulal raacay loo tirin

Iyadana ka daba gee

Wixii aakhiraw degey"

Iyaduna ma duug baa

Maxaa loogu daw-galay?"

Kuye "waaban daalee

Sawtii Duleedow

Daandaansi keentee

Jin dagaagay maagtee

Aqalkii ka dumisee

Lagu helay danbiga culus

Sawtii la doorshee

Dalandoolli laga dhigay

Intaan xoolo dabar go'in

Dirga waayey hadalkii

Indhuhuna is daydaye

Maxaa duunyo weli nool?

Daratiyo kud weydii 

Dadna waa anoo qudha".

Duleedoo aqoonsaday

Inaan guul danbaysoo

Lagu diirsadaa hadhin

Ayaa daymo murugo ah

Dibno jiitamaayiyo

Deelqaaf ku yidhi ciil

Danab iyo warjaaf iyo

Daacuun ku kala goo!!!

Dubbihii Illaahay

Darandoorri ugu dhacay

Dam daguugan laga dhigay

Miyaad guul darraystow

Nabad iyo dardaan iyo 

Igu tidhi dereen ma leh

Waxa duur-xulkaagani

Kaa daarran yahay sheeg!

Markii sheekadaasi dhexmartay, ayuu Dibedyaal dalka iyo wixii ka dhacay u sheegayaa. Waxa uu u sharxayaa sida wax kastaaba isu bedeleen, sida loo laayey dadkii, caddaaladdii loogu tuntay, wax is wada daba marsan ayuu ka hadlayaa, ninkii Dibedyaal.  Maansadu way dheertahay, ee waxa aan jeclaystay uun in aad sawir kala baxdo. Sideedaba Maansadu waxa ay kaga duwan tahay hadalka caadiga ah, iyadu way hadhaa, oo intan iyo in ka badanba dadku hadal ahaan waa ay isku odhan jireen, waxaase hadhaysa wixii tix ahaan loo tiriyey. Waxa kaloo ay Maansadu, bxisaa sawirro maskaxeed oo ku dhex mushaaxiya, dhul aanad arag ama aad arki jirtey. Waxa kaloo ay Maansadu ku siisaa hadal duuban, oo adigu sidaad u fasirato ayuun bay ku xidhantahay, in kastoo meelaha qaar la fahmi karo. Waxa ku badan Maansada Hadraawi, sarbeebta ku salaysan sheeko dhaqameed hore u jirtay ama mid uu iasaguba allifay.

Wuxuu yidhi degmadayada

Dugsi keliya baa jira

Diric keliya baa dhiga

Dersi baanu baranaa

Dulliga iyo beentiyo

Doqonniimo faankiyo

Qoqobkiyo dirsociyo

Ducadiyo yaboohdiyo

Inta laga diqoodiyo

Dawersigu ka kow yahay

Digashadu u mudan tahay

Marka qalin daraalaha

Dilla sheega la cuskado

Intixaanka loo dego

Ka dul dhiga jawaabtiyo

Doorkiyo wax-garadkaa

Inta daadataa u badan"

Dibnahaa la cunayaa

Qosolkaa la deexdaa

Adigoo il dabayaa

Dadku inaanay kaa garan

Misna lagu dedaalaa

Marka aad Duleedow

Sidaad doonto weydaad

Sidaad diiddey yeeshaa"

Si dareenka garashadu

Aanu nooga noqon duug

Dawrigaan hayin ahayn

Ma dagmaha indha qaba

Tiisa waw daboollaa

Waanu daadahaynaa

Wuxu daymo boganlaa

Dulmar bay ku gaadhaan.

Daba gala wixii dhacay

Xanta durugsan heli kara

Dooca waw gufaynaa

Deeqsiinta hadalkana

Farahaannu dirannaa

Iyagaa ka door roon

Dibno sheega godobaha

Hayska dagamsanaatee

Yeedhow dam weeyaan.

Tuducyada soo socda, waxa uu Dibedyaal kaga jawaabayaa su'aal muhiim ahayd oo uu weydiiyey walaalkii "Duleed". Weydiintaasi waa ta aan ku soo afjarayo qoraalkan, waana halka aan odhan karo dhibaatada soomaalida ilaa maanta haysataa halkaasay ka soo jeeddaa. Sannadkii 1981kii ayuu Maxamed I Warsame, maansadan "Dibedyaal" curiyey. Waxa uu leeyahay, lagama adkaan kari waayin maamul dulmi ku dhisan, ee xeeladduu adeegsaday oo ahayd qaybi oo xukun ayaa rag kalena doonayaan in ay tabtuu yeelay yeelaan. Sidaa darteed baan looga adkaan karin ayuu Dibedyaal warka ku soo afjaray. Waana ta ilaa maanta aan cidna loo ogayn danbigay lahayd, sidaasay soomaalidu ku doonaysaa in ay hagaagto. 

Wuxuu yidhi " dulmanidaa
Misna gacan degganidaa
Aaway dawladnimadii
Iyo doorarkeeddii
Ma dad baan arlada jirin
Ma nin baa daraaddii
U daddaaba xidhantiin
Caku aaran dubatada
Iyo dooxatada baas
Dabar maad u goysaan
Xadhig maa u diirtaan
Dibso maa tidhaahdaan
Colka wadhaf ku daydaan
Nafta deeq u bixisaan"

Wuxu yidhi " degmadayadu
Dareen way ka siman tahay
Doogna way gudboon tahay
Doorna waw midowdaa
Libna way ku dirirtaa
Xilla way daryeeshaa
Daba gelisyadiisiyo
Dad-qal way ka adag tahay

Danna way wadaagtaa
Duddadaa u kala rogan
Mana kala dab qaataan
Dadab baa ku kala xidhan

Kala durugsanaantiyo
Digadana nin baa shiday

Dawaduu ku huriyaa
Rag inay ku damiyaan
Dannigoodu farayaa
Gaas bay ku darayaan
Meel daad u baahnayd"

Waxse jira Duleedow
Dibirrooti kulul baa
Dingaraaradiisii
Xaska lagula daatee
Dakharrada la geystoo
Waa daanno culusoo
Rag iskaga danbeeyaa"

Malaa wayla durugtee
Aan soo dabbaalee
Tartan laba ku dirireen
Dahab loogu beretamey
In la seexsho dacawada
Danta laga lahaa waa
Inuu diinku guul helo

Dulmarkiyo ujeeddadu
Dadka waxay baraysaa
In dedaalku wacan yahay
Dhanna dulucda sheekada
Duur-xul baa ku yara jira
Iyo dala'si laga wado
Duqu inaanu dheerayn

Sida loogu daran yahay
Iyadoo ka diimmoon
Dayo moog habaarkaas
Awgiis ma daaree
Isna duubka hibada ah
Doomaarta cawskiyo
Daristuu ka jecel yahay.

Doqonniimo lama dhayo
Hedna lama daweyn karo

Dadka aad ka dhalatiyo
Dalka aad u dhalatiyo
Nin la yidhi danta u tali
Hadan laga dabqaatiyo
Diric iyo fariid noqo
Dibin daabyo ku ogow

Duco iyo xusuus iyo
Duug aad ka dhaxashide
Xilka daacad ugu hay
Ha dullayne gaadhsii
Meeshay daraaddeed
U galeen dagaakii
Diiftiyo kulka lahaa

Dib u dhaca ka maaree
Dumar iyo rag hawl geli
Kartidooda deeqsii
Derjow sugnaatoo
Guul baa u dagatee
Alla doori saw kaa
Darka jiidhay Maaweel!

Waxaan dooddi kaga baxay
Hdalkana ku daa idhi
Nin dab liqay Rashiidow
Dhuxul buu ka daacaa
Ma darmaanta booddee
Didday baan u jeedaa?
Ma daliilka muuqdiyo
Dhamac hoos ka darartoo
Is dallaallimaysiyo
Danbas baan aqaannaa?

Halka Deyr wakhtigu dhigo
Dib baa looga sheekayn
Kaddaraa u magac bixin

Haddii la dhexgalo Maansada "Hadraawi" waxa aad ka soo dhex tuujinaysaa, taxanihii siyaasadeed ee dalku soo maray, ilaa maanta iyo aragtida uu abwaanku ka qabay, kolba wixii dhacayey. Waa dhab oo aragtida waa lagu kala duwanaan karaa, laakiin haddii aan ku idhaahdo adigu aragtidaada xor uma tihid. Maxaa dhacaya? goor ay ahaataba, dadkaasi way qarxayaan, waana wixii dhacay. Car juuq dheh! ayaa keentay, in la qarxo. Marka quraaraddu jajabto, ma fududa sida aad isugu keeni karto. Waxa dhacay halaasay salka ku hayaan, haddii mugdi kaaga jiro, dib u raadi. Laakiin, kii isagu waxa dhacayey ka ahaa, qaybta, ee wax dilayey, cabudhinayey ee dabka kala dhex dhigayey dadka soomaaliyeed ee walaalaha ah, ogow! wuu joogaa maantana, isagoo aan cidina denbi u haysan, oo waxa uu ku guulaystay, kala qaybintii dadka. Dadka soomaalidu, dhib kasta oo dhacay, waxa soo unkamayey ama soo iftiimay in ay wax wada qabsan karaan. Waxaase dilay oo cagta mariyey maamulkii Maxamed Siyaad Barre, wax kastaana waxa ay ku aroorayaan halkay ka yimaaddeen. Waxna lagama qaban karo haddaan dhibaatadu halkay ka timi la isla garan, waa uun "Milil korkii la dhayayo".

Xigasho: Barta hoyga Hadraawi.

Nabad iyo Caano

Sayid-Axmed M. Yuusuf

11-05-2014, Axad

Iwidhan

-----------------------