Rawaayaddii Xorriyo: "Dadka furihii kama uu lumin ee abwaan Sangub baa gorayo u heesay" W/Q, Sayid-Axmed Dhegey ....08-11-2011

Qoraalkan hoose waxa aan waxyar ka taabanayaa waraysigii uu Maxamuud C. Sangub siiyey Hadhwanaagnews isagoo Jabuuti jooga. Qofkii garaad lahaa wuu garanayaa dareenkii jiray xilligii ay soo baxday Rawaayaddii Xorriyo 1980-kii. Waxa ay ahayd horraantii siddeetankii, oo lagu jiray xaalad kala guur ah. Waxa dhammaaday dulqaadkii dadka, waxa gunta la soo taabtay weel madhan oo ahaa xukuumaddii uu horjoogaha ka ahaa Maxamed Siyaad Barre. 

Waa xilligii loo baahnaa isbeddel dhab ah oo loo midaysanyahay. Haddii maalmahaa loo midoobi lahaa iska tuuridda xukunkii markaa jiray, waxa hubaal ah in aanay dhaceen waxyaabihii dhacay 10kii sannadood ee ku xigay oo ahaa baaba' iyo burbur ku habsaday jamhuuriyaddii soomaaliyeed. Xilligaa ay dhacaysay dabayshii quusta ee bulshadii dulmanayd, isla markaana la beerayey xumaantii qabyaaladda iyo isku dirka ayey ku soo beegantay rawaayaddii Xorriyo. 

   Dadku markiiba furihii Rawaayadda waa ay heleen oo waxa ay ahayd dhibkii haystay in ay ku cabbiraan dareenka rawaayaddaas. Xorriyooy immisaa ku qaba? Afar, ee uu Sangub maanta ku sharxayo gumaystayaashii, waxa aad isweydiisaa, ma ingiriisbaa joogay mise talyaani xilligaas dalka?. Yaa dadku ka cabanayeen? Waa wax cad oo sida cadceedda u muuqday, waxaanay ahayd dhibaatadii taagnayd afartii loo yaqaanay afarta siyaasadda ee uu madaxana u ahaa Maxamed Siyaad oo ku shan ahaa. Markasta Rawaayadda waxa laga dhex arkayey afartii siyaasadda iyo odaygii ku shanta ahaa ee khaatiyaanka laga taagnaa. Malaa Maxamuud Ciise Sangub taasi umay muuqane, sidani waa ka dhab oo waxa uu inoo sheegayey Talyaani, Ingiriis, Faransiis iyo Itoobiya oo uu lahaa aan ka dagaallanno. Waa yaab!

    Isweydiintu waxa ay tahay, ma furihii Rawaayadda ayaa ka lumay dadkii? Mise Abwaan M Ciise Sangub baa halkii laga sugayey in uu Geel u heeso, Gorayo u heesay? Waa hubaal in Sangub uu furuhu ka lumay isaga, balse dadku ay markiiba heleen furihii Rawaayadda. Waxa aan xassuustaa in laga sheekaynayey maalmihii ay Burco ka socotay in Albaabkii la jebiyey oo dadkii oo xad-dhaaf ahi ay xoog ku galeen Rawaayaddii. Hargeysa sidaa uu Sangub waraysiga ku sheegay waaba laga joojiyey habeenkii afar iyo tobnaad ee la dhigay. U FIIRSO, waa habeenkii 14-aad ee isku xigay ee Rawaayaddaas la dhigo, ayaa laga joojiyey oo laga mustaafuriyey Sangub iyo kooxdii Rwaayadda siddayba magaalada Hargeysa. Maxay kula tahay? Maxay dadku ku qamaameen? Maxay jeclaysanayeen? Ma Rawaayad iyo qosol bay u socdeen? Xaashaa Lillaah. Waxa ay bogsiinayeen boogihii bukay, waxa ay ka raadinayeen nafis iyo nasasho ay kaga nafisayeen cabúdhintii, car juuq dheh oo dadku ku jiray 10 sannadood oo aan madaxaba kor loo qaadin. Waxa laga soo gudbay xilligii loo quusgooyay cid kasta oo tirisa hees ama gabay ama maanso kaleba oo laga dhadhansado in ay dadka wax u sheegayso. Waa markii ay xadhiga ka soo baxeen Cabdi Aadan Xaad (Qays) iyo Maxamed Ibraahin Warsame (Hadraawi) waa xilligii loo quusgooyey qof kasta oo cabbiri lahaa garaadkiisa. Waxa la joojiyey fikirka xorta ah ee qofku ku sheegan karo waxa uu rabo, waxa uu u arko qalad, waxa uu saxa u arko iwm.

    Ma isweydiiyey Sangub, maxaa nimankaa abwaanada ah lagu xidhay ee isaga loo xidhi waayey? Ma isweydiiyey, maxay dadku ugu fasirteen wax aanuu u jeedin. Ma isweydiiyey maxaa Rawaayaddiisii kale ee Maadays Adduunyadu Dadkuna wuu Metelayaa oo uu si cad u balballaadhinayey Itoobiyaanka loogu fasirtay siyaasaddii markaa taagnayd? Waxa ka muuqatay waraysigii uu kaga jawaabayey arrimahaas Maxamuud C Sangub, in aanuu dareenkaaba qabin isagu. dabcan waa laga yaabaa in uu dareen kale qabay, laakiin isweydiintu waxa ay tahay yuu furuhu ka lumay? Ma Sangub mise bulshadii? Waxa aan si fudud u odhan karaa waxa uu furuhu ka lumay M C. Sangub. Waxa kale oo aan jecelahay in aan inyar ka soo qaato jawaabtii uu ka bixiyey Silsiladdii Deelleey. Waxa uu yidhi, dee deelleey Gaariyaa bilaabayoo, wax wanaag ah kama uu sheegin dawladdii--xumaan mooyee!! Haddii aad maansada  Gaarriye dhuuxdo, waxa uu lahaa waar maamulkii baa innaga qaldamay ee aan horta maamulka ka bilawno sixitaanka oo musuqmaasuqa aan joojinno. Waxa uu lahaa rag aan maalinna shaqo tegin baa maraakiib rartay, ee ma taasaa xaq ah. Dee wax aan saxno, ma qaladbay ahayd?

Maansadii uu ku bilaabay Deelleey Maxamed Xaashi Dhamac (Gaarriye) waxa ka mid ahaa:

Taariikhda duuga leh

waxan ugu hor daabacay

Xil damiirku qaadiyo

Waa faral dushayda ah

Qalinkiyo Dawaaddaa

inaan fuliyo ii diray

Waxan uga dan lee yahay,

Nin qabyaalad doojoow

Doqonniimo waa cudur

Haddii aad dux leedahay

bal docdaada uun eeg

Inta dumar agooma ah

Inta dhiig dad lagu qubay

Inta darib nin lagu cunay

Inta duul ku qaran jabay

Debec yaa lahaayeey

Maxaa degel ku baaba'ay

Maxaa dhacay Umula-doox

Anigaa nin dooriyo

Anigaa wax dumin kara

Maxaa Beel ku dumug tidhi

Imisaa dugaag qaday

Dubaaxdiinna loo wadhay

Darka iyo xareeddiyo

Daaq laysu qoonsaday

Dirirtiyo colaaduu

Maxay haad dibbiriyeen

Islaan wiilki laga diley

Dugayeey maxay tidhi

Dadab iyo aroosiyo

Aqal laba daryaalle ah

Maxaa daaha loo rogey

Waxan uga dan lee yahay

Sumad iyo Dir-soociyo

ninkii duuf ku nooloow

Alle doori baad tahay

Soomali waa duud

Dekan qabae ha joogee

Waa ul iyo diirkeed

Deris iyo tol wada yaal

Nin danlaana kala gura

Qabiilkii Dorraad yiil

Isticmaarki baa dumay

Shalay daba-ka-naax iyo

Dibitaati baa waday

maantana dillaal iyo

Dibir baa ku xoogsada

Waa dabin qarsoodiya

ummadday ku dagayaan

Boobkay ku dedayaan

Qolo-qoladan loo degey

kama dhalan dadweynaha

Ragga dacarta huriyaa

Waa kooxo duuma ah

Daadihiyayaashiyo

maamulkay ku dumanyiin

qaarbaa diktoorra ah

Degreegoodu madhan yahay

Qaarbaa Durbaanna leh

oo daacaddii jaray

Darna waa hagoogtaan

Waa deniyo waaweyn

isku soo dabbaaloo

waa Dabaqad maal jecel

Waxa loo dig lee yahay

Dhididkaygan dahabka ah

Sidii loo duddubin laa.

Maansada lafteeda waxa la yidhaadaa "Dugsi maleh Qabyaaladi". Maxay kula tahay ee uu ka diday Maxamuud Ciise Sangub? Waxa uu inoo sheegay in ay ku jirtay Dablayaasha dhimanoow, oo uu ku weerarayey abwaanadii fanka ee Sangub ka midka ahaa---Gaarriye oo ku hadlaya magaca aqoonyahanada--waa sida uu Sangub inna leeyahay. Laakiin bal maansada oo dhammays tiran raadso oo u fiirso waxa uu ka hadlay Gaarriye iyo dhanka loola cararay. Waxa kale oo Sangub inoo sheegay horena aan doodihiisa uga maqlay, isagoo xoojinaya aragtida Maxamed Faarax Idaajaa, in maansadii loo tirinayey xukuumaddii Siyaad Barre ay qayb ka ahayd dumintii dalkii soomaaliyeed. Waxa aad isweydiisaa maansadii lagu ammaanayey Maxamed Siyaad Barre, xagee bay ka dhacday, maxay dalka u dhsi weyday, haddii maanso dumisay jamhuuriyaddii? Ku darsa'oo maansadii lagu ammaanayey xukuumaddi milleteriga ahayd waxa ay haysatay idaacadii Hargeysa iyo Muqdisho, waxa ay haysatay wargeyskii keli ahaa ee dalka ka soo baxayey (Xiddigta Oktoobar) maxay u dhisi weyday dalkii? Waa haddii maanso wax duminayso.



    Maanso wax ma dumiso ee dareenka dadka ayey tilmaantaa oo sheegtaa. Abwaanku waxa uu cabbiraa waxa dadkiisu doonayaan iyo waxa ay diidayaan. Taasaana muujinaysa in aanuu ahayn Sangub abwaankii bulshada metelayey. Taana isagaa inoo qiray oo yidhi: Xorriyo iyo Maadaysba dadku wax kale ayey u fasirteen! Wax kalena umay fasirane, wixii markaa jiray ee xanuunka ku hayey bay u fasirteen. Waxaana taa aan ku sii adkaynayaa maansadii uu M X Dhammac (Gaarriye) kaga hadlayey sida uu u arko gabayaaga, oo uu ku kala sheegay labo jaad oo midna bulshada danyarta la dhinac yahay, ka kalena uu dhanka boqorrada iyo madaxweynayaasha uu la jalo yahay. Qaybta uu ku tilmaamayey ka boqorrada la dhinaca ah oo aynu odhan karno Sangub baa ka mid ahaa waxa uu yidhi:

Waxa taasi baal taal

Iyadoo Bakooro leh ....(Maansadu)

Kolkay baydda furatee

Biyo-dhaca wax dheertahay

Ee Baqalka tiriyaa

Barakada Suldaankiyo

Badhaadheeye saaree

Baydan oo la yaabani

Ku tidhaahdo Bacalluul

Waan dhega barjoobee

Bes waxaad ku daysaa

Murtidaadu Booshaaq

Badhax iyo cindiidiyo

Sida Caanihii Baqay

Buqbuqood hadday tahay

Anna biirta maansada

Erayada baryoodka ah

Balo-laan ka qaadaa

Waxa hubaal ah murtida aan la jaanqaadayn dadkeedu waa badhax iyo cidiidiyo sida caanihii baqay---waana ta dhisi weyday jamhuuriyaddii ee maansadii mugga weynayd lagu ammaanayey xukuumaddii la Eeday, ee hadana ay ka xoog badnayd cajaladihii uu duubay Maxamed Mooge Liibaan Ilaahay ha u naxariistee. Maxay uga xoog waynayd? haa dee runta ayey uga dhawaayeen heesahaasi kuwii idaacadda ka bixi jiray ee ay ka mid ahayd " Horta Qabo Siyaadoo, bal cid kale ku soo dara, Guulwade Siyaad, Aaabihii garashada iwm. Maanso haddii ay wax dumisay, waa in ay waxna dhistaa. Laakiin hubaashu waa... ta wax dumisaa waa ta dhabta ah, ta wax dhistaana waa ta dhabta ah ee dadka dareenkooda muujinaysa. Haddii dadku iska dhex arki waayo dareenkoodana ka waayaan suugaanta markaa socota--waxa aan layaab lahayn in ay u saaraan oo ku cabbiraan dareenkooda suugaan aan iyaga u adeegayn sida taa uu qiray Maxamuud C. Sangub ee Xorriyo iyo Maadays ay ka midka ahaayeen.

    Xilligii aan dadku ku soo jeesan maamulkii milleteriga, waxa ka mid ahaa markii uu Sangub sameeyey Rawaayaddii Qabrigii Jacaylka oo la wada jeclaa, laakiin Rawaayaddaas loolama cararin dhanka siyaasadda--- haddi,i dadka qaar kaba uriyeen siyaasad, may badnayd oo xilligaas lagama quusan xukunkii Millteriga. Laakiin markan danbe ee Xorriyo iyo Maadays waxa ay la kulmeen xilli aad u adkaa, xilli u baahnaa in laga taxaddaro oo isbeddel lagu sameeyo maamulkii markaa jiray, oo haddii uu dadka iyo dalka dan ka lahaa uu oggolaan lahaa in uu si nabadgelyo ah u wareejiyo xukunka, illayn keligii dalka umuu dhalane.

Intaa aan ku dhaafo dareenkaygii iyo waraysigii Sangub uu siiyey Hadhwanaag ee uu kaga hadlay waxyaabo farabadan.

Ugu danbayn, waxa aan u arkaa in aan cidina wax ku yeelayn M C. Sangub haddii uu Hargeysa yimaaddo. Waa magaaladiisii, dad badan oo danbi toos ah iyo mid dadban ba ka galay Hargeysa iyo Burco maanta waxa ay madax ka yihiin Somaliland horena uga soo noqdeen. Ilaa kornayladii NSSta ahaa ee xukuumaddii milleteriga la soo safnaa ilaa intii dagaalku ka dhacayey Hargeysa iyo Burco, oo aan maalinna ka tegin ayaa madax ka noqday Somaliland. Uma arko wax loogu gooddiyo ama lagu eryado Abwaan Sangub oo dabcan garnaqsanaya oo weliba gabay ka tiriyey xaaladda uu ku suganyahay inay jiraan. Waxa uu dhextaal uga dhigay gabaygiisa Nabadgelyaan dooni.


Hargeysa iyo Burco dee gun maaha ee waa gob oo horeba waxa ay u soo xareeyeen kornayladii dalka baabi'iyey, NSStii Godka Xamar ka talinayey, kuwo jeelasha haystay, kuwo madax sare ahaa kuwo basaasiin ahaa ayey saamaxeen oo aan cidina wax u sheegan, maantana madax ka ah Somaliland. U malayn maayo In Sangub ummad dhani eryan doonto af iyo addin ba. Dadkani waa dadkii saamaxay wax badan, sidaa awgeed Abwaan Maxamuud Ciise Sangub waxa aan leeyahay magaaladaadii Hargeysa qunyar uun ka soo dhextoos oo jooji calaacalka iyo waa la i dilayaada. Cidina ku dili mayso cidina wax kuu sheegan mayso'e, jooji qaylada iyo dad kicinta adigaa caroog qaadanaya'e, berrito dayuuradda raac oo bal gegidii aad shaxda ku ciyaari jirtay yaan lagaa waayin.

Wa billaahi Tawfiiq.

Sayid-Axmed Dhegey

08-11-2011/ Sweden